回研究論文首頁
第一章 第二章 第三章 第四章 第五章 第六章 第七章 結 語 引用檔案簡稱 附錄一 附錄二 附錄三 修訂版序


附錄二  一六五四年古圖報告原文

檔案編號:VOC1206, fol.262-269.

抄印略言

以下原文為我從荷蘭海牙檔案館抄出,當時曾得到萊頓大學博士班學生Natalie Everts(專攻荷蘭與非洲殖民史)與Cynthia Viallé(專攻日蘭關係史)替我稍作校正,特此致謝。返台之後,我又取出微卷重校,但我自知所抄錄的內文仍非十分完善。蓋檔案的抄寫排成活字,是有一套的規則。我雖已盡量遵循,相信錯誤之處仍應不少,不過我自信這些小細節的錯誤,並不會妨礙全文正確的翻譯。又,正文中,( )內的數目,表示原檔第幾葉。

“Corte beschrijvingh wegens de situatie vande Tamsuyse revier, ende den Quelanghse baij, mitsgaders wat fortificatien de Compe: aldaer noch in wesen, oock hoeveel dorpen langhs ’t dagelijcq vaer water gelegen sijn.”

Door Simon Keerdekoe op Batavia geschreven, dato 3 Januarij 1655.

De hr. Joan Maetsuyker gouver: genera: etc

(fol.262r) De revier Tamsuy leght tusschen de swavel bergen, ende den Parrigonsen bergh op de noorden breete van... graden, sijnde int incomen, tot aen ’t dorp Tappaurij toe bijna een canon schoot wijt, aende zuijdt can ’t loopt hij met de eb op veel plaetsch droogh, doch aende noord zyd, alwaer den reduyt staet, ende de principaelste schuyningh van stroom is, heeft men voor gelanden galioots, ende cloucke jonck binnen den drumpel 6 á 7 vadem, ende is in ’t in als uyt seylen van ’t Tamsuys cannael (fol.262v) bij laagh water niet min als 10. á 11 ende bij hoogh water 16 á 17 voet, bevonden, de gront is kley ende kaij steen.

De reduyt is seer diep, ende dick van steen met 4 verwulffsels cruyswijs uyt d’aerd opgehaelt, staende op de naeste bequaemheyt aen de mont der revier, synde in deselve onder d’ aerd twe kelders waerin de provisien ende ammonitie van oorloge etc geplaetst worden.

Tusschen de 2. onderste ende 2. bovenste bogen sijn 4 plaetsen, van den ander, gesepareert ende is in ditos geplaetst, ende bewaect 7 isere stucken canon, coopmanschappen comptanten, constapel, ende capitn.. des armes gereetschap, ende inde poort leght de wacht van waer men oock bij 2 bijsondere trappen naar boven gaet tot in ’t logement van officiers, ende gemeene soldaten, die gesamentlijk in ’t quadraet der reduyt tot lucht scheppingh, hebben 12 cloecke halve maens vensters.

De standar waar den cap in sijn hooghte desselffs fundament op neemt, is seer dick (fol.263r) achtcant ende goet durabel hout, wesende den top met platlooth, ende ’t houtendack wel dicht met pannen overdeckt, soodat dese redout seer hecht ende sterck, sonder aen sien van costen schijnt opgetrocken nochtans in tselve wercq groote misslagen ende seer weynich accommoditeyt als defentie te vinden is; twelck gebreck van materie niet, maer den gesachhebbers t’ imputeeren is, want het toen ende oock naemaels beter was ’t particulier voor ’t generael te bejveren; hierenboven hadt Pedel tot Tamsuy geen blijvende plaetse, alsoo voor siecte duchte, invougen sijn met gebrachte metselaers den toom los hadden, ende alles onordentlijck is verbruyct gelyck de schiet gaten etc. (fol.263v) dat cunnen getuygen.

Aen de voet van de reduyts bergh staen eenige bamboesen huysen daer ’t opperhooft ende andere getrouwde in resideeren, ’t hospitael, smitswinckel, ende ’s Compe: thuyn staen tusschen ’t chinees quartier en voornde. wooningen, voorts heeft men achter den redout hooge vlacten, ende diepe valeyen daer die van Rappan, Sinaer, ende Kaggilach etc. haer jaerlijkse rijsvelden maken.

Hoedanich den revier hem vande zee aff, op ’t landt innewaerts begeeft, item wat dorpen al aende selve gelegen en hoe die genaemt sijn, daer van achte onnoodich hier van eenigh aenhael te doen, want haer Edts selve int bijgaende caertien naar waerheyt wort aengewesen; twelck mede doceert de gestalte van natte ende drooge sayvelden, bosgasien geberghten ende onbeboude vlacktens, dat hem seer vermakelijck op doet, oock is langhs dese revier july ende augusto tamelycke quantiteyt limoenen, pompelmoesen ende andere aerd vruchten te becomen. Inde revier onthout sich veelderley schoone vis, maer den vanghst valt sober, de beeste jacht is mede schrael, ende die aende revier woonen. jagen eenelyck voor haer propria. somma ’t comt aldaer wat schrael om, insonderheyt als men dan noch van ’t jaerlijks ontseth door contrary wint versteecken blijft, gelijck anno 1651 is gesmaeckt.

Hier is mede goede gelegentheyt om steen te backen ende diverse dienstige hout wercken uyt den bosschagie te halen, tot het eind most den chinees, ende ’t ander inwoonders bewillicht worden.

De inwoonders cunnen gemackelijck ’t onser devotie gehouden werden, insonder-heyt als men (fol.264r) den chinees vande revier ende strict int quartier onder de reduyt sitten hout, oock dient het houwelijck tusschen chinesen ende inwoonder te verboden, (want dat een snoode inbreuck voor de E. Compe: van ’t principio aff) aldaer is geweest, gelijck bij veelen geexperimenteert is, ende U Edts daer van (des noot synde) een extensive verclaringh can op ’t papier gebracht werden.

Doch mijn Ede: hr gouverneur generael wat sal eenigh kennis hebbende anders van Tamsuy cunnen getuygen, dan dat het selve een boven maten ongesonde pestilentiale coortsige plaets is, daer voor de heydenen soo wel als christenen tegens de comst der maenden juny, julyaugusto, ende voornementlijk november beven. O Godt van den hemel hoe stinckt dat nest, ja soo danich dat een myner onderdanen genaemt Hendrick Joldens, daer in verstickte, andere worden door brandende sieckten raasende dul, des ende geen en moet men bijwoonen, om den mont met een schroeff te openen, gints gaet men om ’t lichaem te coelen inden swavel water grip leggen tuymelen, hier smijt men tresel ende cannen stucken, omdat den chirurgijn verboden hadt inde selve geen water te doen, opdat den sieck in ’t gulsich drincken sich niet soude (fol.264v) verrukeloosen, invoegen niet als hert seer sach oock heeft het in november anno 1651 dus gegaen dat ’t 1/5 van Tamsuys guarnisoen door dien stinckende poelen seer miserabel sijn wegh geruckt, waarover toenmaels geconstringeert wierden, d’ overledens bij nacht te beaarden, opdat de vreemde luyden ons ongemack niet souden remarqueren, dits soo verre gediscoureert van Tamsuy, sal in ’t vervolgens haer Edhrens openingh van ’t eylantien Quelangh, ende desselffs prys waerdigen haven ofte baij doen.

Imandt die van Tamsuy, met schip galloth etc. naer Quelangh wilt, die setten sijn cours een mijl buyten de wal O. N. O heen tot dat tusschen de 2e. ende Cameels houck zijt alwaer u int... t merck teecken namentelijk een hoogen steyle, eensame clip in zee, omtrent 1 1/2 mijl vande wal, sult gewaer worden, dit siende soo moet een ider diet betreft gedencken dat Quelangh dwers van dese voornde. clip tusschen den selve ende ’t vaste landt van Formosa leght, daerom soo dra punto Diabolos aen stuer boort gepassert sijt, soo stelt den cours O:Z:O terstont sult backboort vooruyt t fort Noorthollandt ende t rondeel Victoria sien, de inganck van de bay wijst hem selffs stevent maer op ’t dorp (fol.265r) Quimourye tot dat ’t nauw tusschen ’t fort ende Formosa gepasseert bent, alsdan cunt inde bay soodanigen reede soucken als te raade wert.

De blinde steen leght al ettelycke voeten onder water, sijn groote is gesien, met laagh water stort de zee daer op, wes den seeman den selven moet myden, dat gevoeghlijck tsij bij nacht ofte dage, in ofte uyt seylende, geschien can, laet sleghs Noorthollandt deurgaens die eer dat hem 2/3 van ’t canael geeft, soo rest noch 1/3 ruymte voorden seyler, dat genouch is, doch Ede heer dits maer een ruygen voorslaech, ende niet min dienstige insinuatie voor den stuerman. Maer engh genomen, soo verclare dat dese geseyde blinde steen merckelijck naer der Noorthollandt als den punt van Formosa leyt: dit niet van hooren seggen, maer uyt eygen sien ende bevindingh, Invougen men dito steen op 1/3 van ’t fort inde enghte fatsoenelyck can leggen, houdende alsoo den piloot 2/3 ” suyver canael spatie.

Tusschen Noorthollandt ende den geseyden steen ben almede doorgeloopen, dat een schip van 1000- ende meer lasten groot, bij daegh naer eygen geliefte can doen, hem sal geen (fol.265v) swaricheyt aande kiel comen, doch ongerustheyts halven, soo kiest de wal van Formosa soo dicht alt u belieft, tot dat de houck die de bay ende de zee affsnijt gepasseert sijt, als wanneer inde haven geen ruymte tot seylen ofte laveren gebreect.

Soo dra is men ’t nauw niet gepasseert ofte men heeft een uytgenomen playsierigen diepen inham dwers ’t landt inloopen, daer geen vuylen, maer eenelijck een eylantjen inleggende is, wyders inseylende, soo set men het tusschen, ’t fort N: Hollandt, ende ’t dorp Quimourie door, naer d’ ordinaris reede voor ’t Chinees quartier, alwaer ’t water soo klaer, ende den gront so suyver sandich is, dat men sijn anckers ettelijcke vademen diep can sien leggen.

Dus geanckert wesende soo can de zee niet gezien worden, na de mael ’t geberghte u omringht heeft, ende als de noorde windt begint te wayen, soo vallen by wylen sware vlagen over ’t geberghte daer sich niemant aen behoeft te quetsen; ten reguarde datter geen slagh van water can gaen, ende dat inde gantsche bay geen vuylen meer sijn dan die steen int gat, hierenboven ist aller weghs seer diep ende wyt, (fol.266r) excepto in ’t NO. canaeltien daer die van Cabolangh, St. Jagos, Quimouriers, ende Tappariers met haer handel prauwen deur varen, gelijck U Edts in ’t caertien gelieve t’ oculeeren.

Door dit canaeltien trect, eb, en vlodt, synde seer engh ende klippigh dier halven voorde Compe. ondienstich, daer niets aengelegen is, te meer Quelanghs uytmuitende schoone bay, ruymte in overvloet heeft voor des E. Compe. totale navale macht; ’t Eylandtien Quelangh is een uyr in ’t ront ende wort g'opinieert het in sijn curcumference een steen is, om datter gants geen boomvruchten willen voortcomen, roosen, lelys, ende wijnruyt groeyt naer wensen, maer salade, boontiens, en andere groene montcosten, daer van heb noyt rechte wil cunnen trecken nochtans heeft den Castiliaender seer treffelijcke thuynen ende lost aldaer genoten, wat de haperingh magh sijn, laet myn wyser oordeelen: vis worter in ’t zuyder mousson in abondantsi gevangen, maer de herte vanghst is sober, nu die van Qumourye bemoeyen haar stercq met den aenteelt van verckens daer den soldaet om haer combuysen te versien can ter merct gaen;

  In wat gestalte het fort Transidissimo, (fol.266v) met sijn rondelen op Quelangh, item kerck ende cloosters gelegen heeft, moet den E. Commandeur Harouse zalr. etc een lust sijn geweest te aenschouwen, en wat ist nu, niet anders als een gedemolieert nest, de gardynen waren seer breet, de punten groot ende cierlijck gemaeckt, als aen Noorthollandt te sien is. ’t Forts gantsche viercant van binnen was met wooningen ende packhuysent gebouwt, daarin den gouvernador ende sijn adel etc, resideerde inde selve is een seer schoone diepe water put, die niet sonder groote moeyten in een clip is gekapt, buyten omtrent de kerck staen 2 curieuse tangen die met een steene vloeringh geleght, ende seer raer met trappen van de gront aff opgehaelt sijn, daerin de geestelijke mannen haer lichaem reynighden: onder den bergh daer men present bij op naar ’t rondeel Victoria gaet; is den soet vloeyende coelen water fonteyn, die noyt van de zon beschenen wort, invoegen die op Quelangh continueelijck van een couden dronck versien sijn, dat d’ aengenaemheyt der lucht: ende der lieffelijcken reuck, vande bergen causeren de gesontheyt aldaer: de wijte tusschen Tamsuy ende Quelangh is maer 8, á 9 mylen. doch in ’t different van ’t climaet is t verschill seer groot.

De vaert naer bericht, vande Quimouriers ende don Luycas Quilas is uyt China op dit (fol.267r) Quelangh soo sterck geweest, dat het te verwonderen is: De Spaense galloens etc. arriveerden aldaer uyt Manilha: men equipeerden op Japan; den Cabolanger quam met sijn coopmanschappen aff , Quelangh was wel bebouwt van straat, van alderhande winckels, ende negotianten versien; wes de Spangiaers (naer alle schijn) geen staet hadde gemaect, soo vrough sijn ancker te moeten lichten, dat sy den Chinees die Quelanghs gelegentheyt tot Japan aende Hollanders bekent gemaeckt heeft mogen imputeren. wat warachtige Traffijcqen ende voortreffelijke commertie daer geweest, mitsgaders hoedanich de Compe. naer Quelanghs conquest g’aspireert heeft dat vertrouwe op haer Edhts generale secretarie wel uyt te vinden is.

Daar leggen op Quelangh een groot onbekent getal affgeworpen steenen, vande verdestrueerde fortificatien, kerck ende cloosters, met welcke nomber men weder soo itwes zoud cunnen bij der hant nemen.

Die van Focchieuw cunnen in ’t noord en zuyder mousson op Tamsuy ende Quelangh continueel aff en aenvaren. Anno 1651 heeft den mandorin dier plaets, een joncqken in Tamsuy gehouden, versochten handel en goede buirschap, claeghden onder anderen sterck over de cantadoors Pedel ende Van Keyssel haer gepleeghde affpersingen om welcke reden sij wel 7 jaren waren achtergebleven, met malcandere doleanten, doch wild men met haer soodanigen cours reciproque gaen, als in Spanjaarts tijden, sij souden syde ende syde manifacturen in quantiteyt ende qualiteyt tegen Comps. coopmanschappen, ende contant, ter vent senden, ditos sijn naer Tayouan gewesen, dat haer niets behaaghden alsoo tselve te verde vande hant lagh: wat over alsulcke aencomers bij den E. commissaris Verstegen in Tayouan anno 1651. is geresolveert vertrouwe haer Edts. wel bewust is.

’t Dorp Quimourie heeft mede geen gelegentheyt om plantagie voor een ront jaer ’t ondernemen, door dien ’t geberghte hem alte na leght aen weder syts heeft een clooster gestaan, daer de papen de jeught in oeffende, doch den doop ende trouw geschiede op Quelangh in de kercq.

Dese Quimouriers, ende de Tapparriers in Tamsuy, mitsgaders die van st. Jago, zijn een natie, ten tijde vande Spangiaerden (als geseght) gedoopt, maer dat naar de conqueste ter werelt gecomen is, loopt noch ongebaptiseert, echter de kinders waaren vigilant ter schoole, d’ ouders sijn (fol.268r) geen bouren maer smits, timmer luyden ende snijders met welcke gemaeckte goederen sij in juny naar Cabolangh varen om tselve jegens rijs, vellen, ende gout te vermangelen, t ware beter dat men dese quanten sittende hielt, ende haer de vaert op Cabolangh ontseyde, gelyck diverse reysen in raade tot Quelangh is voorgeslaegen, maer den slecht schepsinnigen Baars, ende sijn aenhanck wilden niet resolveren, de reden van haerluyden waerom siet op ’t particulier gewin, echter onaengesien dit, soo is uyt crachte van authoriteyt dien cancker in spijt vande weer spaltigen raat sulcq gepreveneert, dat evenwel doorgaens dE: Compe. in den opcoop wiert geprefereert, twelck Baars scheen te smerten, wel een mancq gaende letterken in Tamsuy oversond, maer also remarqueerden dat niet in repost bequam, doen is men in andere practi fals besigh geweest met eenige gesuyts dienaers, die seer aerdigh op de naam van dE: Compe. in Cabolangh haer natien weten te nayen: doch Ede heeren daer mancqueert geen middel om die van Cabolangh met haer coopmanschappen in Quelangh te trecken, interdiceert den Quimourier etc bij schriftelijk mandaet van hier den vaart op Cabolangh, ende st. Jago, doet alle de in cabolangh gewilde coopmanschappen wel bewaren, sij sullen haer dan (fol.268v) niet min als in Castilianders tijden laten vinden; twelck doende sal costij niet alleen ontsagh, maer oock gerustheyt gemaeckt ende alle jegenwoordige in swangh gaende suspcien in nadeel vande Compe. door die van Cabolangh anders bevonden werden.

Nu resteert niet anders dan haer Ed heer bekent te maken hoedanich hem ’t spruyten uyt de Quelanghse bay naer Perranouan ofte berch strect, tselve wort met prauwen bevaren, ende kan oock uyt Quimourie in een groot 1 1/2 uir te voet gegaen worden. ’t valt wat ongemackelijk vermits de drooghte van ’t spruytien, ende dat men tselve 3 mael deur wandelen moet, doch dat can door den Quimoutiers naer eysch geremedieert werden.

Perranouan, is den snoost hinderpaal tusschen Tamsuy ende Quelangh, met moet indeselve op en affclimmen ongeloovige steylten, sijnde op vele plaetsen in sijn wegen engh ende morassigh, glad in periculeus, men stapt en clautert hem in een cleyn uyr over, ende wanneer aende revier sijt om naer Tamsuy afftevaren soo moet men bevooren aan ’t dorp Kippannas cunt comen, 36 gesorteerde kaysteenen banck passeren in’t (fol.269r) noordse mousson isser waters genoegh op, maer in ’t zuyder dito soo connen ’t geen geladen prauwen over, dat bij wijlen al veel sporlinghs ende geen profijt voortbrenght, conde haer Edts soo veel doen bewercken, dat tusschen die bancken een bequame deur tocht gemaeckt ende den Perranouan hier en daer, om breeder ende vlacken passagie t’ erlangen, met instrumenten affgecapt, mitsgaders van langhsame trappen inde stijle clip versien wiert dat soude treffelijck sijn, dan iss er cans gevoughlijck, tusschen op ende onderganck der zon van Quelangh binnen door, geladen ofte niet naer Tamsuy te cunnen scheppen.

T’ cappen most door s’ Compe. dienaers (wel versien van goetgereetschap) geschien, ende de vordere gerequireerde nootsaechlijckheden, soude de respective dorpen, aen d’ revier gelegen, bij de hoop cunnen aenbesteet worden, in dit werck soud al een weynichsken nae uso op sijn Tamsuys dienen gegaen, want die luyden van geen bittsinnigen, maer sacht moedich begeeren regeert te sijn, sulcx geschiedende soo sal al dat werck weynich oncosten naer sich slepen etc. is hiervoor ietwes geobmitteert met de pen nopende ’t caertien, (fol.269v) t’ uytten, ick bid UEdts sijt mij connivabel, ben bereyt, het met mijn persoonele comparatie sulcx voor UEdts te corrigeren ende suppleren, dat haer Edts niet alleen nu, maer oock naermaels contentement sullen genieten, van UEdts onderdanigen

Batavia dese 3en Januari anno 1655:

onderstont ende was geteeckent Simon

Keerdekoe

Naer gedaene collatie is

desen met sijn principale, van

woorde te woorde accorderende

bevonden

In ’t Castl. Batavia 12en Janu 1655